Sustentabilidade e competitividade de dous destinos turísticos en Chiapas. Consideracións ao redor da seguridade cidadá
Contido principal do artigo
DOI:
https://doi.org/10.17979/rotur.2025.19.2.12341Resumo
Este artigo ten o obxectivo de analizar a articulación sustentabilidade-competitividade a partir da indicador seguridade cidadá e o seu índice de satisfacción (IS) en dous destinos turísticos emblemáticos como Pobos Máxicos de México: San Cristóbal das Casas e Comitán de Domínguez, ambos no estado de Chiapas. Recorreuse ao enfoque cuantitativo e revisión documental para colecta de datos; a técnica principal utilizada é a diacronía para comparar resultados en dous períodos temporais. Os resultados revelan que o dinamismo do indicador de seguridade cidadá en San Cristóbal das Casas mostra unha mellora significativa entre os períodos estudados, cunha variación positiva de 1.5 puntos no IS, o que permite que a percepción de seguridade avance desde un nivel de "Moi Baixa" a "Media Baixa". O aumento de 0.7 puntos no índice de satisfacción en seguridade cidadá en Comitán de Domínguez indica unha lixeira mellora, pero non suficiente para cambiar a cualificación xeral de "Media Baixa". Lidos a través do lente teórico da sustentabilidade e competitividade, os resultados evidencian e conclúen que, aínda que se rexistrou unha mellora na seguridade cidadá nos destinos estudados, esta non é significativa subliñando o traballo por facer. A relevancia deste traballo reside na súa novidade para estudos de satisfacción do turista en Chiapas, aspecto aínda incipiente que non se cubriu o suficiente xa que co instrumento utilizado tense acceso a 40 indicadores dos cales aquí se analiza exclusivamente o de seguridade cidadá.
Palabras clave:
Detalles do artigo
Citas
Abad Toribio, Laura, García Martín, Tomas y Magro Andrade, Rafael (2009). Reflexiones sobre introducción a la investigación. Tecnología y Desarrollo. Revista de Ciencia, Tecnología y Medio Ambiente, 7, 45-67.
Abadovsky, Miguel Dario (2022). Seguridad ciudadana y turismo: Una metodología de la revisión. Perspectivas Metodológicas, 22, Artículo 3546. https://doi.org/10.18294/pm.2022.3546
Aguinis, Herman, Kraus, Sasha, Poček, Jasna, Meyer, Natanya y Jensen, Soren (2023). The why, how, and what of public policy implications of tourism and hospitality research. Tourism Management, 97, 104720. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S026151772300002X
Alarcón, Rosaura, Añez, Noel, Inciarte, Nerylena y Romero, Rosalinda (2006). La estructura diacrónica en la investigación en ciencias sociales de la Universidad del Zulia. Omnia, 12(1), 117-129. https://www.redalyc.org/pdf/737/73712106.pdf
Barros-Esquivel, Katia, Castañeda-Fraga, Daniel, Chávez-Calapaqui, Pamela y Chicaiza-Flores, Mayra (2023). Gobernanza jerárquica y la falla de las políticas de seguridad ciudadana en el Distrito Metropolitano de Quito: Un análisis desde el diseño de políticas. Universitas-XXI, Revista de Ciencias Sociales y Humanas, 39, 59-81. https://doi.org/10.17163/uni.n39.2023.03
Barroso González, María de la O. y Flores Ruiz, David (2006). La competitividad internacional de los destinos turísticos: Del enfoque macroeconómico al enfoque estratégico. Cuadernos de Turismo, 17, 7-24.
Betancourt Ludeña, Karen Lisbeth (2023). Tipos de preferencias hacia el turismo cultural. ECA Sinergia, 14(2), 69-78. https://doi.org/10.33936/ecasinergia.v14i2.5198
Cadena, José Luis (2017). Análisis de la competitividad de las pymes del sector turismo en el Distrito Metropolitano de Quito en el período 2013-2014. International Journal of Professional Business Review, 2(1), 108-129. https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=6806377
Cruz, Placido, Juárez, Judth, Cruz, Gustavo y Urciaga, José (2015). Evaluación del visitante en el Pueblo Mágico de Loreto. Global Conference on Business and Finance Proceedings, 10(1), 1264-1270.
Duque Brito, Ahíde (2005). Turismo y competitividad en Venezuela: Una aproximación a la situación actual venezolana. Visión Gerencial, 2, 133-150.
Fernández Poncela, Ana María (2023). Una reflexión general sobre el turismo religioso en México. Turismo y Sociedad, 32, 365-388. Universidad Externado de Colombia. https://www.redalyc.org/journal/5762/576275419015/
García Giraldo, Paula, Rivera Martínez, Cesar, Rueda Posada, David, Ortiz Cano, Gloria, Alzate Díaz, Hernan y Velásquez Agudelo, Natalia (2023). Alternativas para el desarrollo sostenible del turismo pospandemia en los municipios de Apartadó, Arboletes y Necoclí del Urabá antioqueño colombiano. Turismo y Sociedad, 33, 299-322. https://doi.org/10.18601/01207555.n33.13
González Ávila, María, Estrada Lugo, Erín, Zamora Lomelí, Caral y Saldívar Moreno, Antonio (2023). Caficultura, conservación y turismo en la Sierra Madre (México): Una mirada desde el control cultural. Economía, Sociedad y Territorio, XXIII(73), 931-960. https://doi.org/10.22136/est20231765
González Fonseca, Fredy, Hernández Tapia, Carlos, Ganzo Olivares, Jacqueline y Jimeno Espadas, Ricardo (2018). La seguridad turística en México: Aportaciones para su configuración. Alternativas, 18(3), 84-93. https://editorial.ucsg.edu.ec/alternativas/alternativas/article/view/138
González Solís, Karla y Gómez Méndez, Alfonso (2023). Perfil y satisfacción del turista en San Cristóbal de las Casas, Chiapas: Análisis comparativo en el contexto de la contingencia sanitaria SARS-CoV-2 [Tesis de Licenciatura]. Licenciatura en Administración, Universidad Autónoma de Chiapas.
Guerrero Aray, Kleber, Balseca Macías, Paola y Guerrero Aray, Gabriela (2021). Estado responsable y participación en la seguridad ciudadana en América Latina. SAPIENTIAE: Revista de Ciências Sociais, Humanas e Engenharias, 6(2).
Hernández Sampieri, Roberto, Fernández Collado, Carlos, Baptista Lucio, Pilar (2014). Metodología de la investigación (6° ed.). México: McGraw Hill Interamericana Editores S.A. de C.V.
Ibáñez, Reyna y Cruz, Placido (2016). Nivel de satisfacción del turista y necesidades de capacitación en un pueblo mágico. En E. Madrid (Ed.), Pueblos mágicos: Aciertos y retos (pp. 231-256). Editorial Limusa.
López Rodríguez, Alba., López Rodríguez, Sergio, Pinzón Hoyos, Benjamin y Vásquez Bernal, Oscar. A. (2023). Turismo médico en Colombia: Dinámica y ventaja competitiva. Revista CEA, 9(20), 1-25. https://doi.org/10.22430/24223182.2407
López-Argota, María, Monroy Anieva, Bernal Olvera, Juan y Bernal Pérez, Mónica (2023). Prácticas de turismo sostenible desde la gobernanza en las mipyme de Jardín (Colombia) y Tepotzotlán (México) en el período 2019-2021. Revista CEA, 9(19). https://doi.org/10.22430/24223182.2253
López-Roldán, Pedro y Fachelli, Sandra (2015). Metodología de la investigación social cuantitativa. https://dialnet.unirioja.es/servlet/libro?codigo=857471
Magaña Carrillo, Irma (2016). Una lengua para el turismo competitivo en el siglo XXI. El Periplo Sustentable, 31.
Mataković, Hrvoje y Cunjak Mataković, Ivana (2019). The impact of crime on security in tourism. Security and Defence Quarterly, 27(5), 1-20. https://doi.org/10.35467/sdq/115539
Medina-Hernández, Edith, Hurtado-Márquez, Julio y Hernández-Arenas, Marisol (2023). Análisis multidimensional de las percepciones de seguridad y convivencia ciudadana en Colombia. Dilemas - Revista de Estudos de Conflito e Controle Social, 16(3), 1-30. https://doi.org/10.4322/dilemas.v16.n.3.52261
Monje Álvarez, Carlos Arturo (2011). Guía didáctica: Metodología de la investigación cuantitativa y cualitativa. Universidad Surcolombiana, Facultad de Ciencias Sociales y Humanas. Neiva, Colombia. https://www.uv.mx/rmipe/files/2017/02/guia-didactica-metodologia-de-la-investigacion.pdf
Morales Gutiérrez, Pedro y Pérez Victorio, Francisco (2023). Indicadores de interés para el turismo en el escenario post-COVID: Comitán y San Cristóbal de las Casas. Proyecto de investigación para tesis de Licenciatura en Administración. En Gómez-Carreto, T. (Ed.), Comitán y turismo: Expectativas, percepción y calidad del destino en el escenario pos-COVID-19 (06/FAC/RPR/084/23). Expediente Técnico. Universidad Autónoma de Chiapas.
Olmos-Martínez, Elizabeth, Almendarez-Hernández, Marco Antonio y Ibáñez Pérez-Pérez, Reyna (2021). Satisfacción del visitante a partir de los atributos de pueblos mágicos del noroeste mexicano. Nova Scientia: Revista de Investigación de la Universidad De La Salle Bajío, 13(2), 1-39. http://novascientia.delasalle.edu.mx/ojs/index.php/Nova/article/view/2724
Pavón-Ramírez, David, y Osorio García, Maribel (2023). Aproximación a la vulnerabilidad socioterritorial de Othón P. Blanco, Quintana Roo en tiempos de COVID-19: Estudio de caso sobre turismo. Región y Sociedad, 35(1). https://doi.org/10.22198/rys2023/35/1647
Pérez, Victor, Guerrero, Flor, González, Mercedes, Pérez, Fatima y Caballero, Rafael (2014). La sostenibilidad de los destinos cubanos de turismo de naturaleza: Un enfoque cuantitativo. Tourism & Management Studies, 10(2), 32-40.
Quirós-Aguilar, Natalie (2023). Análisis de las condiciones para el fomento del turismo sostenible: Cantón de Esparza, Costa Rica. Revista Espiga, 22(45), 297-316.
Ramos García, José María (2005). Seguridad ciudadana y la seguridad nacional en México: Hacia un marco conceptual. Revista Mexicana de Ciencias Políticas y Sociales, XLVII(194), 33-52.
Rodríguez Moreno, Diana y Granados Ávila, Pilar (2017). Diagnóstico de competitividad del turismo en Boyacá (Colombia). Revista de la Facultad de Ciencias Económicas: Investigación y Reflexión, XXV(2), 193-205.
Sarmiento, Julio, Tello, Claudia y Segura, Ramiro (2007). Ciudadanía, sociedad civil y participación en políticas públicas: La experiencia de los foros vecinales de seguridad en el municipio de La Plata. Revista Katálysis, 10(2), 187-196.
Secretaría de Turismo y Centro de Estudios Superiores de Turismo (SECTUR-CESTUR). (2013). Evaluación de desempeño de los destinos turísticos en el marco de los Convenios de Coordinación en materia de Reasignación de Recursos (CCRR): Análisis de desempeño turístico local, modelo de satisfacción de los turistas. Recuperado el 29 de julio de 2019, de http://www.sectur.gob.mx/wp-content/uploads/2014/09/IDT_DoctoMaestro_12.pdf
Triola, Mario (2004). Estadística (9.ª ed.). Pearson Educación. https://gc.scalahed.com/recursos/files/r161r/w23962w/Estadistica_Triola.pdf
Verduzco Villaseñor, María y Cornejo Ortega, José Luis (2023). Destinos turísticos inteligentes: Condiciones necesarias para su proyección. Región y Sociedad, 35(1), xx-xx. https://doi.org/10.22198/rys2023/35/1662
Yarce Mazo, Camilo (2013). Militarización de la seguridad ciudadana en Medellín. Estudios de Derecho, 70(156), 265-290.

