Perfís lingüísticos da escrita instrumental posmedieval: presenza do galego en documentos notariais da primeira metade do século XVI do mosteiro de Santa Comba de Naves
Barra lateral do artigo
Contido principal do artigo
Resumo
No tránsito da Idade Media á Moderna consúmase unha mudanza escriptolingüística na documentación notarial galega, onde o uso amplo e consistente da lingua propia do reino medieval de Galiza deixa paso ao romance castelán. No século XVI a maior parte dos textos xa se escriben na variedade lingüística centropeninsular (ou nunha modalidade híbrida de transición), emerxendo a pegada galega en forma de palabras illadas ou das fórmulas propias do rexistro notarial. Para esta aproximación á configuración lingüística dos textos notariais do quiñentos, partimos de documentación do mosteiro ourensán de Santa Comba de Naves, datada entre os anos 1500 e 1547. O corpus en análise está composto maioritariamente por documentos en castelán, pero inclúe igualmente mostras de textos en galego e aínda outros de adscrición lingüística dubidosa. O obxectivo do estudo é realizar unha abordaxe panorámica aos perfís lingüísticos dos textos seleccionados, mais prestando especial atención ás fórm(ul)as galegas presentes na produción en castelán.
Palabras clave:
Descargas
Métricas
Detalles do artigo
Citas
Álvarez Blanco, Rosario, & Xove Ferreiro, Xosé (2013). “Cartas que cruzan o Miño. Correspondencia con don Pedro Álvarez V de Soutomaior, falsificador (1527)”. En Álvarez Blanco, Rosario, Martins, Ana Maria, Monteagudo, Henrique, & Ramos, Maria Ana (eds.), Ao sabor do texto. Estudos dedicados a Ivo Castro, 29-55. Santiago de Compostela: Instituto da Lingua Galega / Servizo de Publicacións da Universidade de Santiago de Compostela. Dispoñíbel en http://hdl.handle.net/10347/9484 (Consultado en 05.11.2024).
Boullón Agrelo, Ana Isabel (2018). “A edición de textos en Galicia (da Idade Media aos Séculos Escuros)”, Labor-Histórico, 3/1, 76-92. DOI: https://doi.org/10.24206/lh.v3i1.17108. DOI: https://doi.org/10.24206/lh.v3i1.17108
Bouzas Rosende, Paula (2016). Documentos galegos do mosteiro de Santo Estevo de Ribas de Sil (século xv). Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega. Dispoñíbel en https://consellodacultura.gal/publicacion.php?id=4346 (Consultado en 05.11.2024).
Callón, Carlos (2022). O libro negro da lingua galega. Vigo: Xerais.
Campos Souto, Mar (2012). “Voces gallegas (o no) en protocolos notariales del siglo XVIII: distrito de Carballo”, Cuadernos del Instituto de Historia de la Lengua, 7, 89-124. DOI: https://doi.org/10.58576/cilengua.vi7.105. DOI: https://doi.org/10.58576/cilengua.vi7.105
CGPA = Varela Barreiro, Xavier (dir.) (2004-): Corpus informatizado Galego-Portugués Antigo. Instituto da Lingua Galega. https://ilg.usc.gal/cgpa/ (Consultado en 25.04.2024).
CHARTA = Corpus Hispánico y Americano en la Red: Textos Antiguos (CHARTA). Red Charta. http://www.corpuscharta.es/ (Consultado en 20.05.2024).
CODEA+ 2022 = Grupo de Investigación Textos para la Historia del Español [GITHE]: CODEA+ 2022 (Corpus de documentos españoles anteriores a 1900). DOI: https://corpuscodea.es/ (Consultado em 20.05.2024).
CORDE = Corpus diacrónico del español. Real Academia Española. https://www.rae.es/banco-de-datos/corde (Consultado en 25.04.2024).
Dono López, Pedro (2010). Colección de documentos en pergamiño do mosteiro de Santa Comba de Naves. Introdución, edición e índices. Tese de Doutoramento. Universidade de Santiago de Compostela. Dispoñíbel en http://hdl.handle.net/10347/2868 (Consultado en 25.04.2024).
Dono López, Pedro (2011). “Contacto de linguas na Idade Media: galego e castelán na documentación notarial do mosteiro de Santa Comba de Naves (Ourense, Galiza)”. En Flores, Cristina (org.), Múltiplos olhares sobre o bilinguismo, 209-228. Famalicão: Húmus. Dispoñíbel en https://hdl.handle.net/1822/15457 (Consultado en 25.04.2024).
Dono López, Pedro (2021). Colección diplomática do mosteiro de Santa Comba de Naves. Documentos en pergamiño. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega. Dispoñíbel en https://consellodacultura.gal/publicacion.php?id=4444 (Consultado en 25.04.2024).
Doval Iglesias, Lucía, & Hermo González, Gonzalo (2016). “A castelanización da toponimia na documentación instrumental galega da Idade Media”. En Mariño Paz, Ramón, & Varela Barreiro, Xavier (eds.), A lingua galega no solpor medieval, 179-194. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega. Dispoñíbel en https://consellodacultura.gal/publicacion.php?id=4288 (Consultado en 25.04.2024). DOI: https://doi.org/10.17075/lgsm.2016.007
Duro Peña, Emilio (1968). “El monasterio de Santa Comba de Naves”, Anuario de estudios medievales, 5, 137-179.
Duro Peña, Emilio (1977). El monasterio de San Esteban de Ribas de Sil. Ourense: Instituto de Estudios Orensanos “Padre Feijoo”.
EGPA = Pichel, Ricardo, & García-Fernández, Miguel (coords.). Escritorio Galego-Portugués Antigo. https://corpora.uah.es/egpa/ (Consultado en 17.05.2024).
Freixeiro Mato, Xosé Ramón (2010). “Lingua e poder político na Galiza e en Portugal durante a Baixa Idade Media”. En Maleval, Mª Amparo Tavares, & Tato Fontaíña, Laura (eds.), Estudos Galego-Brasileiros 4, 151-181. A Coruña: Servizo de Publicacións da Universidade da Coruña. Dispoñíbel en http://hdl.handle.net/2183/29105 (Consultado en 25.04.2024).
Freixeiro Mato, Xosé Ramón (2020) [1997]. Lingua galega: normalidade e conflito. Santiago de Compostela: Laiovento.
GMH = Gallaecia Monumenta Historica. Consello da Cultura Galega. https://gmh.consellodacultura.gal/ (Consultado en 17/05/2024).
Gondomar = Álvarez, Rosario, & González Seoane, Ernesto (eds.) (2017). Gondomar. Corpus dixital de textos galegos da Idade Moderna. Santiago de Compostela: Instituto da Lingua Galega. Dispoñíbel en https://ilg.usc.gal/gondomar/ (Consultado en 23.04.2024).
Lorenzo, Ramón (2004). “Emerxencia e decadencia do galego escrito (séculos XIII-XVI)”. En Álvarez, Rosario, Fernández Rei, Francisco, & Santamarina, Antón (eds.), A lingua galega: historia e actualidade, Vol. 3, 27-153. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega / Instituto da Lingua Galega. Dispoñíbel en http://hdl.handle.net/10347/9897 (Consultado en 17/05/2024).
Lorenzo, Ramón (coa colaboración de Maka Pérez) (2019). Mosteiro de Montederramo. Colección documental e índices. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega. Dispoñíbel en https://consellodacultura.gal/publicacion.php?id=4340 (Consultado en 17/05/2024).
Maia, Clarinda de Azevedo (1997). História do galego-português. Estado linguístico da Galiza e do Noroeste de Portugal desde o século XIII ao século XVI (Com referência à situação do galego moderno) (Reimpressão da edição do INIC, 1986). Lisboa: Fundação Calouste Gulbenkian / Junta Nacional de Investigação Científica e Tecnológica.
Mariño Paz, Ramón (1991). “Presencia do galego na sociedade galega durante os séculos XVI, XVII e XVIII”, Grial, 110, 263-274.
Mariño Paz, Ramón (1998). Historia da lingua galega. Santiago de Compostela: Sotelo Blanco Edicións.
Monteagudo Romero, Henrique (1993). “A lingua galega no século XVI”. En Díaz Fernández, Pedro (coord.), Frai Antonio de Guevara e a cultura do Renacemento en Galicia, 25-39. Lugo: Servicio de Publicacións da Deputación Provincial de Lugo.
Monteagudo Romero, Henrique (1994). “Aspectos sociolingüísticos do uso escrito do galego, o castelán e o latín na Galicia tardomedieval (ss. XIII-XV)”. En Fidalgo, Elvira, & Lorenzo Gradín, Pilar (coords.), Estudios galegos en homenaxe ó profesor Giuseppe Tavani, 169-185. Santiago de Compsotela: Xunta de Galicia / Centro de Investigacións Lingüísticas e Literarias Ramón Piñeiro.
Monteagudo Romero, Henrique (1999). Historia social da lingua galega. Vigo: Galaxia.
Monteagudo Romero, Henrique (2020). “Panorama sociolingüístico de Galicia na Idade Moderna. O idioma galego durante os séculos XVI, XVII e XVIII”. En Álvarez, Rosario, & González Seoane, Ernesto (eds.), Calen barbas, falen cartas. A escrita en galego na Idade Moderna, 75-115. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega. Dispoñíbel en https://consellodacultura.gal/publicacion.php?id=4373 (Consultado en 17/05/2024). DOI: https://doi.org/10.17075/cbfc.2020.002
Pousa Diéguez, Rodrigo (2019). El señorío de Santa Comba de Naves. Ourense: Deputación Provincial de Ourense.
Tabernero, Cristina, Pichel, Ricardo, & Enrique-Arias, Andrés (2020). “El español en contacto con otras lenguas peninsulares: los corpus diacrónicos de Galicia, Navarra y Mallorca”, Estudios de Lingüística del Español, 42, 177-217. Dispoñíbel en https://infoling.org/elies/42/elies42-8.pdf (Consultado en 17.05.2024). DOI: https://doi.org/10.36950/elies.2020.42.8470
Varela Barreiro, Xavier, & Pichel, Ricardo (2016). “Galego-portugués e castelán na Galiza do século XV. Retrincos significativos na documentación xudicial da Colección da Catedral de Lugo”. En Mariño Paz, Ramón, & Varela Barreiro, Xavier (eds.), A lingua galega no solpor medieval, 97-120. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega. Dispoñíbel en https://consellodacultura.gal/publicacion.php?id=4288 (Consultado en 17.05.2024). DOI: https://doi.org/10.17075/lgsm.2016.004